Dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego są najbardziej rozpowszechnionym problemem zdrowotnym związanym z pracą. Zaburzenia te dotykają miliony pracowników – aż 24 % pracowników krajów unijnych odczuwa bóle kręgosłupa, 22 % – skarży się na bóle mięśni. W nowych państwach członkowskich unii schorzenia te są jeszcze bardziej powszechniejsze – odpowiednio 39 %.

Ręczne przemieszczanie ładunków, pomimo nowoczesnej organizacji pracy oraz postępu technicznego, pozostaje ciągle jedną z form transportu wewnątrz-zakładowego. Podejmowanie działań eliminujących prace ręczne i uwzględnienie ręcznych prac transportowych w ocenie ryzyka zawodowego jest obowiązkiem pracodawcy wynikającymi z przepisów polskiego prawa. Celem analizy jest określenie obszarów i czynności, które w największym stopniu wpływają na wyniki oceny ryzyka związanego z wykonywaniem ręcznych prac transportowych na wybranych stanowiskach pracy. Metoda KIM (Key Item Method) proponuje oszacowanie ryzyka przez kalkulację wskaźników punktowych (punkty klasyfikacji czasu, postawy, masy ładunku, warunków pracy itp.) zebranych na podstawie chronometraży prac ręcznych wykonywanych na stanowiskach.

Przeprowadzenie szczegółowych obserwacji stanowisk pozwala nam określić czynności i okoliczności gdzie zalecane byłoby zastosowanie środków korygujących. W przypadku przeprowadzania oceny metodą KIM nie wymaga się przyjmowania warunków i postaw skrajnych, jeśli występują sporadycznie. Wszystkie poziomy powinno traktować się orientacyjnie z założeniem, że w miarę wzrostu liczby punktów rośnie też ryzyko przeciążenia układu mięśniowo-szkieletowego. Należy pamiętać, że nie tylko sam wynik umożliwia interpretację poziomu ryzyka. Chronometraże pozwalają wnioskować czy liczba operacji równomiernie rozkłada się na każdego pracownika w danym obszarze pracy oraz który składnik oceny ryzyka (czas, liczba powtórzeń, przyjmowana postawa itp.) wywiera największy wpływ na łączny wynik.

Instrukcja Metody wskaźników kluczowych do oceny obciążenia mięśniowo-szkieletowego – metoda KIM

Metoda Wskaźników Kluczowych (ang. Key Item Method – metoda KIM) służy do orientacyjnej oceny warunków pracy przy ręcznych pracach transportowych.

Dostępne są dwa różne arkusze kalkulacyjne dla czynności:

Ciągnięcia i pchania;
Podnoszenia, trzymania i przenoszenia.

Ocena każdego z powyższych typów ręcznych prac transportowych składa się z 3 etapów:

Wyznaczenie punktów klasyfikacji czasu – w oparciu o ustalone kryteria zawarte w odpowiednich tabelach (na podstawie szacowania).
Wyznaczenie punktów klasyfikacji wskaźników kluczowych – mogą to być:

4 wskaźniki dla czynności ciągnięcia i pchania (A): masa, dokładność ustawienia, postawa ciała i warunki pracy;
3 wskaźniki dla czynności podnoszenia, trzymania i przenoszenia (B): masa, postawa ciała, warunki pracy.

Ocena ryzyka – wynik działania matematycznego (w punktach), który wskazuje poziom ryzyka wraz z opisem obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego pracownika.

Ocena prowadzona jest dla jednego dnia roboczego, z zachowaniem podziału na czynności składowe. Jeśli warunki wykonywania pracy ulegają nieznacznej zmianie (np. warunki środowiska pracy, masa ładunków), należy przyjąć wartości uśrednione. W przypadku znacznych wahań lub dużej liczby czynności składowych, należy dokonać ich odrębnych ocen. Dopuszczalna jest interpolacja wyników, aby jak najdokładniej przyporządkować wartości punktowe do rzeczywistego obciążenia.

Dla czynności:

Pchania i ciągnięcia (tab. 1.) – np. jeśli łączna droga przebyta podczas zmiany roboczej wynosi ok. 7 km, to można przyjąć wartość wskaźnika czasu jako 5,5 pkt. Podobnie można postępować w przypadku szacowania wskaźnika masy (tab. 2.), postawy ciała (tab. 4.) i warunków wykonywania pracy (tab. 5). Wyjątkiem jest wskaźnik dokładności ustawienia (tab. 3.), który można ekstrapolować, podnosząc jego wartości odpowiednio do 4 i 8 punktów.
Podnoszenia, trzymania i przenoszenia (tab. 7.) – np. gdy czynność podnoszenia przedmiotu powtarzana jest w ciągu dnia roboczego około 100 razy, wtedy wartość punktową wskaźnika czasu można określić na poziomie 2,75. Podobnie postępować można w przypadku szacowania wskaźnika masy (tab. 8.), postawy ciała (tab. 9.) i warunków wykonywania pracy (tab. 10.).
Metoda KIM dla działań obejmujących ciągnięcie i pchanie

Podczas ciągnięcia i pchania cały układ mięśniowo-szkieletowy poddawany jest obciążeniu, w szczególności barki, ramiona i ręce. Jeśli wymagane jest użycie znacznej siły, w zależności np. od postawy ciała przyjmowanej podczas wykonywania tych czynności, poważnym obciążeniom będzie poddawany odcinek lędźwiowy kręgosłupa oraz stawy kolanowe i biodrowe. Podczas pchania i ciągnięcia siły fizyczne są znacznie bardziej zróżnicowane i niższe niż przy podnoszeniu oraz trudno jest jednoznacznie ocenić chroniczne uszkodzenie tych części ciała w wyniku przeciążenia. Dla układu mięśniowo-szkieletowego ryzyko niosą nagłe przeciążenia, podczas wykonywania czynności ciągnięcia i pchania, jest to wynikiem poślizgów, uderzeń lub nieoczekiwanych, dużych sił przy zatrzymywaniu się lub zmianie kierunku poruszania się.

Etap 1: Wyznaczenie punktów klasyfikacji czasu

Tabela 1. Punkty klasyfikacji czasu

Ciągnięcie i pchanie na krótkich dystansach lub z częstymi postojami (pojedynczy dystans do 5 metrów)		Ciągnięcie i pchanie na dłuższych dystansach (pojedynczy dystans powyżej 5 metrów)
Liczba operacji w ciągu dnia roboczego	Punkty klasyfikacji czasu	Łączny dystans w ciągu dnia roboczego	Punkty klasyfikacji czasu
<10	1	< 300 m	1
10 do < 40	2	300 m do < 1 km	2
40 do < 200	4	1 km do < 4 km	4
200 do < 500	6	4 km < 8 km	6
500 do < 1000	8	8 km < 16 km	8
≥ 1000	10	≥ 16 km	10
Przykłady: obsługa manipulatorów, ustawianie parametrów maszyn, roznoszenie posiłków w szpitalu		Przykłady: zbieranie śmieci, transport (na rolkach) mebli w budynkach, rozładunek i przeładunek kontenerów

Uwaga: Do oceny wybrać należy tylko jedną kolumnę na podstawie kryteriów wskazanych w tabeli.

Etap 2: Wyznaczenie punktów klasyfikacji masy, dokładności ustawienia i prędkości ruchu, postawy ciała oraz warunków pracy

Tabela 2. Punkty klasyfikacji masy

Przemieszczana masa	Stosowany sprzęt pomocniczy
Przemieszczana masa	Ładunek jest przetaczany bez wykorzystania sprzętu pomocniczego	Taczka, wózki dwukołowe	Wózki z kołami samoskrętnymi, rolki	Wózki: – dyszlowe, – z parą kół niesamoskrętnych (sztywnych), – szynowe	Manipulatory, wciągarki linowe
< 50 kg	0,5	0,5	0,5	0,5	0,5
50 do < 100 kg	1	1	1	1	1
100 do < 200 kg	1,5	X	2	1,5	2
200 do < 300 kg	2	X	3	2	4
300 do < 400 kg	X		4	3	X
400 do < 600 kg	X		5	4	X
Przesuwanie
< 10 kg	1
10 do < 25 kg	2
25 do < 50 kg	4
> 50 kg	X

Uwaga: Komórki zaznaczone na szaro wskazują wartości krytyczne, co oznacza że kontrola nad ruchem ładunku przemieszczanego przy zastosowaniu sprzętu pomocniczego zależy w dużym stopniu od siły fizycznej i sprawności. Komórki zaznaczone na czerwono charakteryzują warunki, których należy się bezwzględnie wystrzegać, ponieważ potrzebna siła do wykonania zadania może wykraczać poza możliwości fizyczne pracownika (lub masa przewyższa wartość dopuszczalną).

Tabela 3. Punkty klasyfikacji dokładności ustawienia i prędkości ruchu

Dokładność ustawienia	Prędkość ruchu
Dokładność ustawienia	niska (< 0,8 m/s)	wysoka (0,8 do 1,3 m/s)
Niska – nie ma ograniczeń w zakresie odległości przemieszczania – ładunek może toczyć się lub jechać do ogranicznika	1	2
Wysoka – ładunek musi być dokładnie ustawiany i zatrzymywany – należy dokładnie przestrzegać odległości przemieszczania – częste zmiany kierunku	2	4

Uwaga: Średnia prędkość marszu to ok. 1 m/s

Tabela 4. Punkty klasyfikacji postawy

Postawa		Punkty klasyfikacji postawy
	Tułów wyprostowany, nieskręcony	1
	Tułów lekko pochylony do przodu lub lekko skręcony (ciągnięcie jedną stroną)	2
	Ciało nisko pochylone w kierunku ruchu. Kucanie, klęczenie, zgięcie	4
	Połączenie pochylenia i skręcenia	8

Uwaga: Podczas oceny należy wziąć pod uwagę typową postawę ciała, jaką przyjmuje pracownik. Jeśli sporadycznie występują odchylenia postawy, kwalifikujące do wyższej kategorii, szczególnie podczas rozpoczynania czynności lub jej kończenia, należy je pominąć.

Tabela 5. Punkty klasyfikacji warunków pracy

Warunki pracy	Punkty klasyfikacji warunków pracy
Dobre: podłoga lub inna powierzchnia jest pozioma, twarda, gładka, sucha; brak pochyłości; brak przeszkód w przestrzeni roboczej; rolki lub kółka jadą łatwo, bez widocznego zużycia łożysk w kółkach	0
Ograniczone: podłoga zabrudzona, lekko nierówna, miękka; lekkie pochylenie do 2^o; przeszkody w przestrzeni roboczej, które trzeba omijać; rolki lub kółka zabrudzone, nie jeżdżą płynnie, łożyska zużyte	2
Trudne: jezdnia niebrukowana lub niedbale brukowana, wyboje, silne zabrudzenia; pochyłości od 2^o do 5^o; wózki przemysłowe muszą być wyszarpywane przy starcie; rolki lub kółka zabrudzone, łożyska poruszają się powoli	4
Skomplikowane: stopnie, schody; pochyłości > 5^o; połączenie wskaźników z klas od „ograniczone” do „trudne”	8

Uwaga: Szacowanie wskaźnika warunków pracy powinno następować na podstawie przeciętnych warunków, które przeważają podczas jej wykonywania. Chwilowy dyskomfort można pominąć.

Etap 3: Ocena ryzyka

Punkty klasyfikacji określone dla ocenianej czynności należy wprowadzić do poniższego wzoru i przeliczyć:

Punkty klasyfikacji masy
+
Dokładność ustawienia/prędkość ruchu
+
Punkty klasyfikacji postawy
+
Punkty klasyfikacji warunków pracy
=
Suma	X	Punkty klasyfikacji czasu	X	1,3 dla kobiet	=	Wynik oceny ryzyka

Jeśli prace wykonuje kobieta, to wartość punktową należy zwiększyć o 30% – mnożąc przez wskaźnik 1,3 (patrz wzór powyżej). Zgodnie z założeniem, kobiety mają przeciętnie mniejszą wydolność fizyczną (o ok. 1/3).

Na podstawie otrzymanego wyniku można ustalić poziom ryzyka i uzyskać ocenę obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego, prawdopodobieństwa wystąpienia jego przeciążenia oraz ogólnych wskazówek dotyczących ponownego zaprojektowania stanowiska pracy.

Granice pomiędzy kolejnymi poziomami ryzyka są płynne, co wynika z odmiennych warunków wykonywania zadań roboczych przez pracownika oraz jego indywidualnych technik pracy. W miarę wzrostu liczby punktów rośnie ryzyko przeciążenia układu mięśniowo-szkieletowego, zatem poszczególne poziomy ryzyka należy traktować jako orientacyjne.

Szczególnie dotyczy to przypadków, kiedy ręczne prace transportowe (ciągnięcie lub pchanie) są wykonywane przez osoby mniej odporne tzn. osoby powyżej 40 lub poniżej 21 roku życia, ale również pracowników od niedawna wykonujących daną pracę lub ze schorzeniami (patrz na zakres ryzyka 2 w tabeli 6).

Tabela 6. Ocena ryzyka

Zakres ryzyka	Wynik oceny ryzyka	Opis
1	< 10	Sytuacja małego obciążenia, przeciążenie fizyczne jest mało prawdopodobne.
2	10 do < 25	Sytuacja zwiększonego obciążenia, u mniej odpornych osób może wystąpić przeciążenie fizyczne. Dla tej grupy pomocne jest ponowne zaprojektowanie miejsca pracy.
3	25 do < 50	Sytuacja mocno zwiększonego obciążenia, przeciążenie fizyczne może wystąpić także u osób o normalnej odporności. Zaleca się ponowne zaprojektowanie miejsca pracy.
4	≥ 50	Sytuacja dużego obciążenia, przeciążenie fizyczne jest prawdopodobne. Konieczne jest ponowne zaprojektowanie miejsca pracy.

Metoda wskaźników kluczowych dla działań obejmujących podnoszenie, trzymanie i przenoszenie

Etap 1: Wyznaczenie punktów klasyfikacji czasu

Tabela 7. Punkty klasyfikacji czasu

Czynności związane z podnoszeniem/przemieszczaniem (< 5 s)		Trzymanie (> 5 s)		Przenoszenie (> 5 m)
Liczba operacji w ciągu dnia roboczego	Punkty klasyfikacji czasu	Łączny czas trwania w ciągu dnia roboczego	Punkty klasyfikacji czasu	Całkowity dystans w ciągu dnia roboczego	Punkty klasyfikacji czasu
< 10	1	< 5 min.	1	< 300 m	1
10 do < 40	2	5 do 15 min.	2	300 m do < 1 km	2
40 do < 200	4	15 min. do < 1 godz.	4	1 km do < 4 km	4
200 do < 500	6	1 godz. do < 2 godz.	6	4 km < 8 km	6
500 do < 1000	8	2 godz. do < 4 godz.	8	8 km < 16 km	8
> 1000	10	> 4 godz.	10	> 16 km	10
Przykłady: układanie cegieł, wkładanie przedmiotów obrabianych do maszyny, wyjmowanie pudeł z pojemnika i wkładanie ich na taśmę przenośnika		Przykłady: trzymanie i prowadzenie kawałka żeliwa przy pracy na szlifierce, obsługa ręcznej szlifierki, obsługa kosy mechanicznej		Przykłady: wynoszenie mebli, dostarczanie części rusztowania na plac budowy

Uwaga: Do oceny należy wybrać tylko jedną kolumnę na podstawie kryteriów wskazanych w tabeli.

Etap 2: Wyznaczenie punktów klasyfikacji masy, postawy ciała oraz warunków pracy

Tabela 8. Punkty klasyfikacji masy (obciążenia)

Obciążenie efektywne dla mężczyzn	Punkty klasyfikacji obciążenia	Obciążenie efektywne dla kobiet	Punkty klasyfikacji obciążenia
< 10 kg	1	< 5 kg	1
10 do < 20 kg	2	5 do < 10 kg	2
20 do < 30 kg	4	10 do < 15 kg	4
30 do < 40 kg	7	15 do < 25 kg	7
≥ 40 kg	25	≥ 25 kg	25

Uwaga: „Obciążenie efektywne” oznacza rzeczywistą siłę konieczną do przesunięcia ładunku. W momencie, gdy pracownik nie jest obciążony całą masą przemieszczanego przedmiotu (np. w celu obrócenia kartonu na bok unosi go tylko z jednej strony), należy uwzględnić tylko część jego masy, rzeczywiście obciążającej pracownika. Pracownik jest obciążony połową wartości masy w przypadku symetrycznego jej rozłożenia, co należy uwzględnić w odczycie wartości tego punktu klasyfikacji.

Tabela 9. Punkty klasyfikacji postawy

Typowa postawa, pozycja ładunku	Postawa, pozycja ładunku	Punkty klasyfikacji postawy
	· Górna część ciała wyprostowana, nieskręcona. · Przy podnoszeniu, trzymaniu, przenoszeniu i opuszczaniu ładunek znajduje się bardzo blisko ciała.	1
	· Lekkie pochylenie do przodu lub skręcenie tułowia. · Przy podnoszeniu, trzymaniu, przenoszeniu i opuszczaniu ładunek znajduje się w niewielkim lub średnim oddaleniu od ciała.	2
	· Postawa nisko pochylona lub mocno pochylona do przodu. · Lekkie pochylenie do przodu z jednoczesnym skręceniem tułowia. · Ładunek z dala od ciała lub ponad wysokością barków.	4
	· Mocne pochylenie do przodu z jednoczesnym skręceniem tułowia. · Ładunek z dala od ciała. · Ograniczona stabilność pozycji ciała podczas stania. · Kucanie lub klęczenie.	8

Uwaga: Podczas oceny należy wziąć pod uwagę typową postawę ciała, jaką przyjmuje pracownik. Do oceny należy przyjąć wartość średnią, jeśli przyjmowane są różne postawy ze stosunkowo dużą zmiennością. Należy unikać poddawania ocenie postaw ekstremalnych, które występują sporadycznie.

Tabela 10. Punkty klasyfikacji warunków pracy

Warunki pracy	Punkty klasyfikacji warunków pracy
Dobre warunki ergonomiczne, np. wystarczająca przestrzeń, brak przeszkód fizycznych w przestrzeni roboczej, równa i solidna podłoga, wystarczające oświetlenie, dobre warunki uchwytu	0
Ograniczona przestrzeń ruchu i niekorzystne warunki ergonomiczne (np. 1: przestrzeń ruchu ograniczona przez zbyt małą lub zbyt dużą wysokość lub przez powierzchnię roboczą mniejszą niż 1,5 m² lub 2: ograniczona stabilność postawy ze względu na nierówną podłogę lub miękki grunt)	1
Mocno ograniczona przestrzeń ruchu i/lub niestabilność środka ciężkości ładunku (np. transport pacjentów)	2

Uwaga: Szacowanie wskaźnika warunków pracy powinno następować na podstawie przeciętnych warunków, które przeważają podczas jej wykonywania. Chwilowy dyskomfort można pominąć.

Etap 3: Ocena ryzyka

Punkty klasyfikacji odpowiednie dla ocenianej czynności należy wprowadzić do poniższego wzoru i przeliczyć:

Punkty klasyfikacji masy
+
Punkty klasyfikacji postawy
+
Punkty klasyfikacji warunków pracy
=
Suma	X	Punkty klasyfikacji czasu	=	Wynik oceny ryzyka

W naszym sklepie można zakupić gotowe dokumenty związane z pomiarem i oceną obciążenia mięśniowo – szkieletowego, które są wymagane w zakładzie pracy na stanowiskach związanych z dużym wysiłkiem fizycznym. Są opracowane przez specjalistę ds. BHP. W ofercie również dokumenty opracowane metodą KIM. Karty wielokrotnie przechodziły kontrole urzędowe. Zapraszamy na zakupy!