Metody oceny ryzyka zawodowego – wstępna analiza

Ryzyko zawodowe to, mówiąc najprościej, prawdopodobieństwo, z jakim ktoś może zostać poszkodowany w związku z istniejącym zagrożeniem. Mimo że podstawą oceny ryzyka zawodowego są normy serii 18000, to metody oceny ryzyka zawodowego, różniące się w pewnym zakresie, wykształciły się w praktyce. To zróżnicowanie powstało m. in. na skutek daleko idących różnic w nasileniu zagrożeń i skomplikowaniu różnych stanowisk pracy.

Metody oceny ryzyka zawodowego można podzielić na:

1. Indukcyjne – w metodach indukcyjnych wnioski ogólne wynikają z przesłanek, będących ich szczególnymi przypadkami. Po przeprowadzeniu obserwacji i ewentualnych eksperymentów stosuje się uogólnienia i formułuje hipotezy. Zasady, które można zastosować w innych przypadkach tworzy się po weryfikacji uogólnień i hipotez. Do tego typu metod można zaliczyć, np. analizę bezpieczeństwa pracy (Job Safety Analysis), HAZOP (Hazard and Opreability Studies), FMEA (Failure Modes & Effects Analysis) oraz metodę drzewa zdarzeń.
2. Dedukcyjne – analizy w metodach dedukcyjnych dokonuje się zgodnie z zasadą wyniku logicznego, czyli każde następne stwierdzenie wynika z poprzedniego. Metoda znana jest jako metoda „od ogółu do szczegółu”. Ponadto do metod dedukcyjnych zalicza się metodę drzewa błędów.
3. Ilościowe – szacowanie ilościowe może być przeprowadzone, gdy ma się do dyspozycji odpowiednią liczbę danych statystycznych, dotyczących ilości i rodzajów wypadków przy pracy, zdarzeń niebezpiecznych, chorób zawodowych, czasu narażenia na czynniki środowiska pracy, liczby zatrudnionych itp. Dane te powinny spełniać wymagania statystyki. Metody są skomplikowane, a także pracochłonne. Nadają się do oceny ryzyka tzw. procesowego w rozpatrywaniu niezawodności i bezpieczeństwa w procesach technologicznych.
4. Jakościowe – praktycznie do oceny ryzyka zawodowego stosuje się głównie metody jakościowe. Są to metody, w których ocena ryzyka zawodowego jest oceną subiektywną. Tylko przygotowanie potrzebnych informacji i rzetelne podejście do oceny spowodują, że będzie zbliżona do obiektywnej. Ponadto jakościowe metody oceny ryzyka zawodowego dzieli się na trzy grupy:
   • Matrycowe.
   • Wskaźnikowe.
   • Grafy ryzyka.

Metody matrycowe oceny ryzyka zawodowego

1. W metodach tych przypisuje się ryzyku umowną wielkość, charakteryzującą jego wartość. Ponieważ ryzyko określane jest jako funkcja niepożądanych skutków zagrożenia i prawdopodobieństwa, z jakim skutki te mogą zaistnieć, to wartościom przyjętej skali ryzyka odpowiadają skale niepożądanych skutków zagrożenia i prawdopodobieństwa. Skalom tym przypisuje się odpowiednio wielkości wag liczbowych lub słownych. Charakteryzują one ryzyko, skutki zagrożenia, czy też prawdopodobieństwo. Przyjęte skale mogą być minimum dwustopniowe. Maksymalnie stosuje się zazwyczaj skale siedmiostopniowe. Za optymalną należy uznać skalę pięciostopniową, która daje zadowalające wyniki przy zachowaniu prostego postępowania. Wybierając metodę należy zapoznać się z cechami charakterystycznymi danej grupy.
2. Metody matrycowe są przeważnie dwuparametrowe, wyjątkiem jest metoda JSA (analiza bezpieczeństwa pracy). Cecha charakterystyczną tych metod jest wartościowanie ryzyka na podstawie matrycy zbudowanej z dwóch parametrów. Decydując się na wybór metod z tej grupy należy mieć świadomość, że brak parametrów ułatwiających szacowanie, odnoszących się do środowiska pracy, jak np. możliwość ochrony przed zagrożeniem, może uniemożliwić precyzyjną ocenę ryzyka.

Metody wskaźnikowe oceny ryzyka zawodowego

1. Metody wskaźnikowe są metodami wieloparametrowymi i wielopoziomowymi. Ocenę ryzyka zawodowego ułatwiają takie parametry jak: ekspozycja na zagrożenie, możliwość ochrony przed zagrożeniami, czy też liczba osób narażonych.
2. Wartościowanie ryzyka opiera się na obliczeniu wartości wskaźnika, który jest iloczynem wag parametrów. Wprowadzenie wielu poziomów dla szacowanych parametrów, jak i wartość ryzyka powoduje, że ocena jest pełniejsza, bardziej precyzyjna, a w konsekwencji łatwiejsza w zastosowaniu.

Metody grafów oceny ryzyka zawodowego

1. Metody grafów są metodami, w których szacowane są cztery parametry. Pod względem ilości poziomów dla każdego z szacowanych parametrów są najbardziej zróżnicowanymi metodami – od dwóch do pięciu poziomów. Przy małej liczbie poziomów łatwo jest oszacować parametry, ale ocena ryzyka jest mało precyzyjna.
2. W grafach są brane pod uwagę dodatkowe parametry: ekspozycja, a także możliwość zastosowania ochrony przed zagrożeniami. Pozwala to na pełniejszą ocenę ryzyka. Jednak w skrajnych przypadkach przy najniższym i najwyższym poziomie szkód, te dodatkowe parametry często pomija się.
3. Wartościowanie ryzyka sprowadza się do wyboru „ścieżki”, jest proste i nie wymaga żadnych obliczeń.

Metody oceny ryzyka zawodowego a stanowisko pracy

Dobierając odpowiednią metodę oceny ryzyka zawodowego, należy uwzględnić specyfikę stanowiska pracy. Specjaliści bhp, działają w oparciu o konkretną metodę, analizując zagrożenia na danym stanowisku pracy. Np. użyjemy metody wg polskiej normy PN-N-18002, w sytuacji, gdy pracownik jest narażony na hałas lub inne czynniki, które dają się zmierzyć. Z kolei np. metoda Risk Score charakteryzuje się możliwością bardzo szczegółowego odniesienia się do takich wskaźników jak prawdopodobieństwo zdarzenia, ekspozycje pracownika na zagrożenie oraz przewidywanie skutki zdarzenia.

Więcej szczegółów o poszczególnych metodach znajdziesz tutaj: